Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego im. Stanisława Szumca w Bielsku-Białej

WYCIECZKA 2- BŁATNIA

04 października 2014 roku uczestnicy fakultetu ,zdobyli Błatnią ( Błotny 917 m. n.p.m), w Beskidzie Śląskim.

Na szczyt podążaliśmy szlakiem czerwonym z Jaworza Nałęża, w dół szlakiem szklanym, który doprowadził nas do historycznej huty szkła, o funkcjonowaniu której, opowiedział nam Krystian Jamrozik z klasy 3 ZSZ.

Opiekun- Anna Sikora

Szlak szklany

Huta działała w pierwszej połowie XIX wieku prawdopodobnie w latach 1825 – 1860. Uległa pożarowi w trakcie produkcji. Była składnikiem majątku hrabiego Maurycego Saint-Genois d’Anneaucourt opartym w całości na surowcach miejscowych: piaskowiec  godulski, pozyskiwany był w kamieniołomie na  stokach góry Bucznik, w niewielkiej odległości, na wschód od huty. Ze względu na niewielką odległość od kamieniołomu, kamień piaskowcowy, przed umieszczeniem w stosowanym ówcześnie rozkruszającym urządzeniem zwanym „Stępa” był już wstępnie rozkruszony za pomocą klinów drewnianych, nasączonych wodą, na terenie kamieniołomu jak również zbierany w odpowiednim granulacie w jego sąsiedztwie. Zachował się niezwieziony wał takiego kamienia i oznaczone miejsce zbierania jako „Szmalozarnia” od niemieckiego słowa „szmelzen” – „topić”  na mapie katastralnej Jaworza z roku 1875. Wapno palone uzyskiwane z posiadanych w majątku pieców do wypalania wapna wapienników. Drewno bukowe do wypalania węgla drzewnego  dostarczały lasy. Tlenek żelaza do barwienia szkła na kolor zielony występował razem z kamieniem piaskowcowym. Energię wodną czerpano z potoku Jasionka. Prymitywne urządzenia do rozkruszania i rozdrabniania  stępa występowało na początku procesu produkcyjnego. Składano się ono z wydrążonego pnia obitego grubą blachą i okutego żelazną obręczą oraz ze „Stępora”, tj. ubijaka żelaznego lub młota. Stępa mechaniczna napędzana była energią wodną, w tym celu budowano przy potokach o odpowiednim spadku kanał w którym instalowano koło młyńskie nasiębierne lub podsiębierne, Koło to przenosiło energie wodną za pomocą wybrzuszenia mimośrodu lub odpowiedniego zęba na trzon stępora. Stępy stosowano w tzw. leśnych hutach szklanych, gdzie podstawowy surowiec do  wytopu szkła krzemionkę w postaci piasku kwarcowego pozyskiwano z kamienia piaskowcowego. Kamień piaskowcowy najpierw był w stępie rozdrabniany do formy piasku, a następnie po wypłukaniu, oddzielony od skalenia, jako piasek kwarcowy umieszczony był w piecu topniczym. Do otrzymania pożądanej masy szklanej używano pieców o prymitywnej konstrukcji (piece komorowe) opalanych węglem drzewnym. Piece były bardzo opałochłonne ze wzg. na konieczność uzyskaniu potrzebnej temperatury wytopu 1300  °C - 1500  °C i czas trwania procesu – 12 godzin (usuwanie zanieczyszczeń). Po uprzednim bezpośrednim stopieniu piasku kwarcowego z wapnem palonym i ewentualnymi innymi składnikami w piecu wannowym oraz usunięciu zanieczyszczeń, masę szklaną przenoszono w tyglach kamiennych lub w kamionkach z gliny szamotowej i ustawiano w piecu komorowym na ruszcie nad paleniskiem. Po stopieniu i uzyskaniu właściwej temperatury przez boczny otwór pobierano masę tzw. „Cybuchem”. Była to rura żelazna o długości 1,25m i średnicy 0,3cm na jednym końcu cybucha był drewniany ustnik chroniący wargi szklarza przed poparzeniem wydmuchując i odpowiednio kształtując płynną masę otrzymywano żądany wyrób. Ze znalezionej stłuczki szklanej na terenie produkcyjnym huty wynika, że produkowano głównie szkło proste  o różnym odcieniu zieleni oraz szkło bezbarwne. Szkło bezbarwne służyło do wyrobu szyb natomiast szkło kolorowe przeznaczano na szklanki na piwo i wino. Cała produkcja szła na potrzeby majątku który według zachowanej inwentaryzacji z roku 1822 miał m.in. 7 szynków i 10 karczem. W roku 2010 Urząd Gminy w Jaworzu wybudował na miejscu lokalizacji dawnej huty szkła stałą ekspozycję oparta na trzech elementach:
1. Makiety pieca komorowego do wytopu szkła, używanego w okresie działania huty
2. Tablicy z rysunkiem pokazującym działanie stępy wraz z opisem
3. Zbioru znalezionej stłuczki szklanej pochodzącej z terenu działalności produkcyjnej huty.
Dojście do ww. ekspozycji umożliwia szlak o niebieskich literach „H.S.” na białym tle poprowadzony od tablicy Przystanku Informacyjno - Dydaktycznego „Jaworze Nałęże”.
Tak zorganizowana ekspozycja będąc jednocześnie istotnym elementem szlaku szklanego łączącego inne zabytkowe huty szklane, niewątpliwie podnosi atrakcyjność turystyczną Jaworza Nałęża.

Rezerwat leśny "Błatnia"

Do objęcia ochroną jako rezerwat leśny proponowany jest obszar o powierzchni ok. 40 ha, położony w Brennej, w podszczytowych partia zbocza Błotnego. Jest to teren opadający w stronę doliny potoku Jasionka, na wysokości 570 – 900 m n.p.m., a celem ochrony jest zachowanie płatów zespołu buczyny karpackiej. Miejscami na zboczu o dużym nachyleniu występują wychodnie skał fliszu karpackiego. Skład florystyczny jest stosunkowo dobrze zachowany, wielogatunkowy, z dominującym wiosną czosnkiem niedźwiedzim. Rośliny chronione w proponowanym rezerwacie to: widłak goździsty, podrzeń żebrowiec, dziewięćsił bezłodygowy, śnieżynka przebiśnieg, paprotka zwyczajna, goryczka trojeściowa, czosnek niedźwiedzi, marzanka wonna.
Proponowany rezerwat jest zlokalizowany na północny zachód od schroniska i szczytu Błotnego.  W/w. obszar został zgłoszony jako rezerwat leśny  w Nadleśnictwie Ustroń.

Opracowanie- Krystian Jamrozik 3ZSZ